De Kunst van het Samenleven vanuit het perspectief religie en samenleving

Op 6 mei vond een bijzonder drukbezochte luncheon plaats waar de kunst van het samenleven werd benaderd vanuit de invalshoek ‘Religie en samenleving’. Maar liefst zestien vertegenwoordigers van organisaties, instellingen en geloofsgemeenschappen¹ spraken over hun ervaringen, dromen en concrete projecten.

Inleiding
Zoals inmiddels gebruikelijk bij deze bijeenkomsten begint de middag, na een ontspannen gezamenlijke lunch, met een inleiding op het thema door een wetenschapper. Frans Wijsen, hoogleraar praktische religiewetenschap aan de Radboud Universiteit Nijmegen, vertelt op basis van zijn studie naar moslim-christelijke betrekkingen hoe hij de dialoog tussen christenen en moslims benadert. Niet volgens de gebruikelijke methode van het eerst bepalen van de eigen identiteit en daarna nadenken over hoe die zich tot anderen kan verhouden. Wijsen draait dit precies andersom en stelt dat men in de verhouding tot anderen, ontdekt wie men zelf is.

Vanuit dit uitgangspunt argumenteert hij dat de term multi-etnisch problematisch is. Dit begrip gaat ervan uit dat cultuur bepaalde vaststaande karakteristieken heeft die het handelen van mensen determineren. Wijsen wijst deze visie af en betoogt dat er geen innerlijke kenmerken zijn die bepalen of iemand tot een bepaalde cultuur behoort. En ondanks de grote verschillen tussen mensen, ziet Wijsen dat samen leven en samen werken belangrijker is, zeker wanneer er een gezamenlijk belang bestaat. Als we de huidige en aankomende generaties beter op de toekomst willen voorbereiden, moeten we daarom de term multi-etnisch uit onze gedachten verbannen en ons richten op gezamenlijke belangen.

Ervaringen delen
De inleiding nodigt uit tot reageren en het delen van ervaringen door de deelnemers. Er wordt opgemerkt dat ieder mens meerdere achtergronden en daardoor rollen heeft, bijvoorbeeld als ouder, gelovige of werknemer. En dat mensen hun identiteit ontlenen aan een rol. De vraag komt op of de neiging bestaat mensen te reduceren tot één overkoepelende rol. Daarentegen gaat het ook om loyaliteiten en of die uit jezelf komen of worden afgedwongen. Zo blijkt in de praktijk dat joden en moslims op individueel niveau vaak gemakkelijker kunnen samenwerken dan rooms-katholieken en protestanten. De vooroordelen die over verschillende groepen bestaan, moeten worden bestreden.

Verder valt het op dat Nederland een verdeeld en verzuild land is, bijvoorbeeld in vergelijking met de Surinaamse samenleving, waar alle verschillende geloofsgemeenschappelijk naast elkaar leven. Zou het in de dialoog eigenlijk niet veel meer moeten gaan over vertrouwen, het alledaagse en de gemeenschappelijke doelen dan over religie? Van het vriendschappelijk omgaan van een rabbijn met een imam, gaat pas echt betekenis uit. Dat geldt ook wanneer een wijkagent en een buurtvader elkaar de hand schudden. De integratiebrief van minister Asscher lijkt eerder het tegenovergestelde te bereiken.

Dromen
De besproken ervaringen leiden automatisch tot een aantal dromen wanneer er bijvoorbeeld geen financiële, praktische of idealistische beperkingen zouden zijn. Er zou in Nederland dan geen ‘verzuiling’ meer zijn, maar er zou gekeken worden naar de overeenkomsten. Iedereen zou zichzelf kunnen zijn en weten waar hij of zij voor staat. Tegelijkertijd laat een ieder ruimte aan het anders zijn van een ander, en accepteert hun verschillende rollen, want er zijn altijd rollen waarmee je je kunt verbinden. Daarnaast stopt de overheid met haar pogingen de samenleving waardeneutraal te maken. Iedereen moet in vrijheid zijn religie en cultuur kunnen beleven.

Doen
Het laatste onderdeel van de bijeenkomst behandelt de praktische kant van wat is besproken, hoe de ideeën in praktijk te brengen. Zo ligt het in de bedoeling om na de ontmoetingen tussen moslims en christenen die al jarenlang georganiseerd worden, een gezamenlijk sociaal project in Rotterdam op te zetten. Over verschillende concrete vraagstukken, zoals het ritueel slachten, is er al een goede samenwerking tussen joden en moslims. Verder verschijnt er binnenkort een serie televisiedocumentaires over religieuze gemeenschappen in Rotterdam. Ook worden er verschillende initiatieven voor gelovigen ontplooid, zoals het ingaan op bepaalde religieuze theorieën. In onder andere de islam en het hindoeïsme is hiervoor het ontbreken van Nederlandstalige literatuur een probleem en daar wordt ook aan gewerkt. Maar voor de jeugd zou het hebben van internetvoorgangers adequater zijn. Door voorlichting wordt geprobeerd de eenzijdige beeldvorming over moslims te doorbreken en er worden concrete antwoorden gegeven op vragen welke veranderingen een bekering voor je leven betekent. Moet je bijvoorbeeld je naam of kleding veranderen?

De bijeenkomst wordt positief afgesloten met de constatering dat in de grote steden spontaan en zonder dwang eigenlijk al hele mooie dingen gebeuren. Zo zie je bijvoorbeeld steeds vaker jonge christenen met verschillende achtergronden samenkomen en kerken ontstaan waar niet alleen tweede generaties Nederlandstalige migranten gemengd samenkomen maar ook autochtone jongeren die zich daar thuis voelen.

Bettina J. Mulder

7 mei 2013

¹

[nggallery id=83]